Stenoza, z greckiego stenosis czyli zwężenie, to termin, który określa patologiczne zwężenie światła kanału kręgowego – części kręgosłupa, w której biegnie rdzeń kręgowy i korzenie kręgowe (Zobacz: Anatomia kręgosłupa). Schorzenie może dotyczyć każdego odcinka kręgosłupa, przy czym obraz kliniczny różni się w zależności od wysokości na jakiej występuje zwężenie. Stenoza lędźwiowa polega na zwężeniu światła kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym. Następstwa stenozy w odcinku lędźwiowym po raz pierwszy opisał holenderski lekarz Henk Verbiest na początku lat 50-tych. Zauważył on, że pacjenci u których dochodzi do patologicznego zwężenia światła kanału kręgowego często skarżą się na ból i uczucie ciężkości w kończynach dolnych po przejściu czasem nawet niewielkiego odcinka. Objaw ten nazywany jest dzisiaj chromaniem neurogennym i uważany jest za klasyczny objaw stenozy kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym.
Przyczyną stenozy kanału kręgowego, poza szczególnymi przypadkami, jest zaawansowana choroba zwyrodnieniowa. Do zwężenia kanału dochodzi w wyniku zmian przerostowych w zakresie wszystkich elementów tworzących kręgosłup: dysków międzykręgowych, więzadeł oraz kości. Uważa się, że proces degeneracji rozpoczyna się od krążków międzykręgowych. Stenoza lędźwiowa jest “produktem” końcowym.

Z wiekiem na skutek licznych mikrourazów, a także w związku z fizjologicznym procesem starzenia, dochodzi do bliznowacenia i utraty wody. Dyski stają się bardziej włókniste, łatwiej ulegają trwałym deformacjom i nie są w stanie utrzymać właściwej odległości między sąsiednimi kręgami – dochodzi do stopniowego obniżania przestrzeni międzykręgowej.

Rola dysków międzykręgowych

Ponieważ dyski nie są w stanie pełnić roli “amortyzatorów” coraz większe siły działają na pozostałe elementy kręgosłupa a zwłaszcza na stawy międzykręgowe i więzadła. Jako reakcja na podrażnienie dochodzi do powstania lokalnego stanu zapalnego, komórki układu odpornościowego wydzielają substancje, które działają nie tylko powodują ból działając na receptory bólowe ale przede wszystkim powodują miejscowy przerost tkanki łącznej. W pierwszej kolejności przerasta więzadło żółte, które w zdrowym kręgosłupie pełni rolę ochronną dla rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych. O ile w zdrowym kręgosłupie więzadło żółte jest cienkim pasmem tkanki łącznej o grubości do 3 mm w przypadku patologicznego przerostu jego grubość może sięgać nawet 2 centymetrów!

W miarę trwania choroby dochodzi również do przerostu stawów międzykręgowych, które poddawane są coraz większym obciążeniom w miarę degeneracji dysków międzykręgowych. Ponieważ stawy międzykręgowe współtworzą ścianę kanału kręgowego, ich powiększenie powoduje ucisk na worek oponowy, w którym znajdują się korzenie nerwowe.

W przypadku bardzo zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych dodatkowym problemem są tzw. osteofity, czyli patologicznie przerośnięte fragmenty kości, które powstają w wyniku bezpośredniego oddziaływania na siebie sąsiednich kręgów, pozbawionych “amortyzacji” w postaci dysków międzykręgowych. Osteofity potrafią osiągać znaczne rozmiary a ponieważ zbudowane są z twardej kości objawy spowodowane ich uciskiem są często bardzo nasilone.

Zwężenie światła kanału kręgowego rzadko dotyczy jednego poziomu. Zazwyczaj u pacjentów zgłaszających się do lekarza z objawami stenozy stwierdza się wielopoziomową chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa i często niezbędne są zaawansowane badania diagnostyczne w celu wskazania miejsca gdzie ucisk na korzenie nerwowe ma największe znaczenie kliniczne.

Kręgozmyk

Szczególną postacią stenozy jest kręgozmyk zwyrodnieniowy, czyli przesunięcie względem siebie sąsiednich kręgów. Schorzenie to powstaje na skutek bardzo zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, gdy nadmiernie przeciążone stawy oraz więzadła nie są w stanie utrzymać kręgosłupa w prawidłowym położeniu. W rezultacie kręgi położone wyżej zsuwają się po kręgach położonych niżej, co powoduje, że kanał kręgowy ulega dodatkowemu zawężeniu: powstaje stenoza lędźwiowa. Dochodzi do nakładania zwężenia kanału kręgowego związanego z przerastaniem więzadeł i stawów oraz kręgozmyku, wynikiem czego są często bardzo nasilone objawy chromania neurologicznego.

Podsumowanie

Reasumując, stenoza jest schorzeniem bardzo częstym, najczęściej dotyczącym pacjentów w wieku po 70 roku życia. Właściwe rozpoznanie i celowe leczenie – często chirurgiczne – daje dużą poprawę.