Anatomia kręgosłupa

Kręgosłup jest kluczową częścią szkieletu, przenoszącą ciężar górnej połowy ciała a także stanowiącą ochronę dla rdzenia kręgowego. Podstawową jednostką anatomiczną kręgosłupa jest krąg. Jego budowa anatomiczna odzwierciedla najważniejsze funkcje, które pełni kręgosłup. Za funkcję podporową odpowiada masywny trzon kręgu, przenoszący 80-90% obciążeń. Tuż za trzonem znajduje się kanał kręgowy, wewnątrz którego biegnie rdzeń kręgowy lub, w odcinku lędźwiowo-krzyżowym, tzw. koński ogon, czyli korzenie nerwowe odchodzące od najniższych części rdzenia kręgowego. Dzięki swojej ażurowej budowie kręgosłup, przy stosunkowo niewielkiej wadze własnej, jest w stanie przenosić ogromne obciążenia jednocześnie chroniąc delikatne struktury nerwowe przy zapewnieniu doskonałej ruchomości całej konstrukcji. U większości ludzi w dniu narodzin kręgosłup składa się z 32-34 osobnych kręgów. Z czasem, w miarę dorastania w jego najniższej części dochodzi do zrośnięcia sąsiednich kręgów. Z połączenia pięciu kręgów krzyżowych powstaje kość krzyżowa, a cztery kręgi najniższe tworzą kość guziczną.

Kręgosłup pod względem budowy anatomicznej został podzielony na cztery odcinki: 

1. Odcinek szyjny. Najwyżej położona część kręgosłupa, składająca się z 7 kręgów opisywanych kolejno jako C1 do C7 (licząc od góry). Jest to stosunkowo najmniej obciążony odcinek kręgosłupa, charakteryzujący się największą ruchomością. Dwa najwyższe kręgi w tej części, zwane dźwigacz i obrotnik są szczególnie wyspecjalizowane, ich zadanie polega głownie na zapewnieniu maksymalnej ruchomości połączenia kości czaszki z kręgosłupem jednocześnie uniemożliwiając wykonywanie ruchów, które mogły by uszkodzić delikatne struktury nerwowe oraz naczynia doprowadzające krew do mózgu. Wewnątrz kręgosłupa, bezpiecznie ukryty w kanale kręgowym biegnie rdzeń kręgowy. Prawidłowo ukształtowany kręgosłup szyjny jest łukowato wygięty do przodu, a ten charakterystyczny kształt ten nazywany jest lordozą szyjną. Kształt ten zapewnia lepszą amortyzację sąsiadujących kręgów przez co znacząco odciążone są dyski międzykręgowe. Choroba zwyrodnieniowa tej części objawia się bólem karku, rzadziej bólem głowy oraz niekiedy promieniowaniem bólu do ramion i dłoni.
2. Kręgosłup piersiowy – składa się z 12 kręgów (określanych jako Th1 do Th12 – licząc od góry). Z odcinkiem tym łączą się żebra tworzące klatkę piersiową. Z uwagi na obecność żeber kręgosłup piersiowy charakteryzuje się zwiększoną sztywnością i ograniczoną ruchomością. Z tych powodów jest on również najmniej narażony na chorobę zwyrodnieniową. W stosunku do kręgów szyjnych kręgi piersiowe są masywniejsze, a krzywizna w tym odcinku wypukłością zwrócona jest do tyłu – ukształtowanie takie nazywane jest kifozą.
3. Odcinek lędźwiowy – na który składa się z pięć kręgów, opisywanych jako L1 do L5. W stosunku do pozostałych odcinków kręgosłupa kręgi lędźwiowe są najbardziej masywne – to właśnie ten odcinek przenosi ciężar górnej połowy ciała. Najbardziej powszechnym objawem choroby zwyrodnieniowej odcinka lędźwiowego jest ból w dolnej części pleców. Ponadto, również często, ból może promieniować wzdłuż kończyn dolnych do stóp.
4. Odcinek krzyżowy – jest to część która łączy kręgosłup z kośćmi miednicy. W odróżnieniu do innych odcinków nie jest zbudowany z pojedynczych kręgów, których ruchome połączenie zapewnia ruchomość. Odcinek krzyżowy to w rzeczywistości jedna kość, powstała w wyniku zrośnięcia pięciu kręgów, opisywanych jako S1 do S5. Kość guziczna to 4-5 zrośniętych, niewielkich kręgów. Znajduje się na samym dole kręgosłupa, poniżej kości krzyżowej. Do kości tej, uważanej powszechnie za zbędną, przyczepia się wiele ważnych więzadeł oraz mięśni.

Pomiędzy poszczególnymi kręgami znajdują się krążki międzykręgowe, ze względu na kształt potocznie nazywane dyskami. Każdy taki krążek składa się z położonego obwodowo pierścienia włóknistego, który otacza jądro miażdżyste. Dyski pełnią rolę amortyzatorów w kręgosłupie oraz zapewniają znaczną ruchomość kręgów względem siebie. Ponieważ na dyski działają bardzo duże siły mechaniczne, są one pozbawione naczyń krwionośnych, które na skutek ściskania mogły by zostać uszkodzone. Ich zaopatrywanie w tlen i składniki odżywcze obywa się drogą tzw. dyfuzji, czyli bezpośredniego ich przenikania od z sąsiadujących kręgów. Stosunkowo słabe ukrwienie powoduje, że jakiekolwiek urazy, nawet drobne, goją się bardzo powoli. Z wiekiem wraz z procesem starzenia dochodzi do stopniowego dokładania mikro urazów i zwyrodnienia krążka międzykręgowego, który traci wytrzymałość mechaniczną. Kolejnym ważnym elementem łączącym sąsiadujące kręgi są stawy międzykręgowe, po dwa na każdy poziom. Ich budowa pozwala na dużą ruchomość kręgosłupa, oraz – co ważne – zapobiega nadmiernym ruchom (zwłaszcza skręcaniu) co mogłoby mieć katastrofalne następstwa. Każdy staw międzykręgowy składa się z dwóch powierzchni stawowych pokrytych chrząstką, całość otoczona jest torebką stawową wewnątrz której znajduje się płyn stawowy. Stawy międzykręgowe są podatne na uszkodzenia, zwłaszcza gdy dojdzie do zwyrodnienia dysków międzykręgowych. Ponieważ w zdrowym kręgosłupie dyski przenoszą aż do 80% siły działającej na kręgosłup, w przypadku ich degeneracji może dojść do nadmiernego przeciążenia stawów a w następstwie ich zniekształcenia. Przerośnięte stawy w odcinku lędźwiowym, najczęściej obustronnie, mogą zmniejszyć średnicę kanału kręgowego i w następstwie uciskać korzenie nerwowe biegnące w kanale dając objawy tzw. stenozy kanału kręgowego. Poszczególne elementy kręgosłupa są połączone więzadłami, zbudowanymi głównie z włókien kolagenowych co zapewnia im dużą wytrzymałość mechaniczną. Dwa najważniejsze to więzadło podłużne tylne oraz więzadło podłużne przednie. Uszkodzenie tych struktur prowadzi do znacznej niestabilności kręgosłupa – na szczęście zdarza się to bardzo rzadko, najczęściej w wyniku ciężkiego urazu. Szczególną rolę w kręgosłupie pełni więzadło żółte, które nie tylko łączy sąsiednie jednostki ale przede wszystkim chroni zawartość kanału kręgowego – rdzeń kręgowy i korzenie. Nierzadko na skutek zwyrodnienia dochodzi do przerostu tego więzadła i następowego zmniejszenia światła kanału kręgowego czyli stenozy. Ponadto duże znaczenie dla stabilności kręgosłupa mają mięśnie, zwłaszcza mięśnie grzbietu, które łącznie tworzą tzw. gorset mięśniowy. Dlatego u osób uprawiających sport, z rozbudowanymi mięśniami znacznie rzadziej dochodzi do uszkodzenia kręgosłupa w wyniku nadmiernej jego ruchomości.

Aboutprof. Grzegorz Miękisiak

dr hab. Grzegorz Miękisiak, prof. nadzw. specjalista neurochirurg Specjalistyczny Szpital im. T. Marciniaka we Wrocławiu